باران
وجعلنا من الماء کل شیء حی افلا یومنون[1]
برای کشاورزان بنارآب شیرین که زندگی آنان بسته به زراعت و زراعتشان وابسته به باران است ، هیچ آهنگی شیرین تر از صدای باران نیست . آنان همیشه باران را از خداوند آرزو و همیشه ابرها را با چشم هایشان تعقیب کرده اند . در هنگام بارش باران ، پدرم همیشه روبه روی درِ اتاق می نشست ، در را باز می گذاشت و از دیدن باران لذت می برد . باور نمی کنم هیچ چیزی به اندازه ی نزولات آسمانی او را خوشحال کرده باشد چرا که رویش غلات و شادابی نخل هایش را از برکت آن می دانست[2]
مردم به همان اندازه ای که در تابستان از تابش آفتاب فرار می کنند و سایه ساری می جویند ، در پاییز و زمستان از آفتاب داغ لذت می برند چرا که در این زمان ها هرگاه آفتاب داغ و هوا گرم بشود ، نشانه ی آمدن باران است . باران ها نیز مانند باد ها ، بسته به شیوه ی باریدنشان ، انواع و اقسام و نام هایی دارند که در اینجا به معرفی آنان می پردازم :
انواع باران ها :
بارون عید شور[3] یا عید شوران : « به بارانی می گویند که در آخر سال گذشته یا اول سال آینده می بارد و به اصطلاح زمین را می شوید و آماده می کند برای عید . ( فرهنگ مردم بوشهر و اطراف ) ... »[4] باران بهاری معمولا همه جا نمی بارد بلکه ممکن است در ناحیه ی خاصی سیلاب راه بیندازد ولی در همان نزدیکی هوا آفتابی باشد تا جایی که مردم قدیم می گفتند باران بهار روی سر خر ، می بارد ولی روی دم خر نمی بارد .
گلمبو خبر کن: این باران اولین بارش زمستانی و در واقع پیش بارانی است که معمولا اندک می بارد تا هشداری برای آدم های تنبل باشد که هر چه زود تر وضعیت خانه های گلی خود را مرتب کرده ، جاهای لازم را گل اندود و ناودان ها را چک کنند تا در زمستان دچار مشکل نشوند .
رَشنه : به باران اندک گفته می شود .
نم و خرد: این باران به صورت قطرات ریز می بارد به گونه ای که قطرات آن اندکی از قطره های شبنم بزرگتر است .
پیشال پیشال: این باران قطرات درشت تری دارد ولی استمرار ندارد . دقایقی می بارد و دقایقی دیگر قطع می شود .
همه شهره[5] : این باران به صورت قطرات متوسط و ریز می بارد و گاه اتفاق می افتد که تا چند روز بی وقفه ادامه می یابد . آب های آن در زمین فرو می رود . بنابراین بهترین باران برای کشاورزی محسوب می شود . گاه براثر این بارش ، در جویباران کوچک آب جاری می شود ولی خطراتی در پی ندارد و معمولا سراسری است . آرامش این باران طوری است که در آن می توان راه رفت و لذت برد .
او نوگی: باران ow-nowgi به بارانی گفته می شود که شدت آن تا حدی باشد که آب پشت بام ها را در ناودان ها جاری کند .
هفه ریز: به بارانی گفته می شود که از شدت آن ، صدایی شبیه صدای فوت کردنی طولانی به گوش می رسد . این گونه باران اگر ادامه بیابد ، باعث خسارت به خانه ها و آب گرفتگی معابر می شود.
دهن مشکی: شدید ترین نوع باران ها این نوع است یعنی بارانی که شدت نزول آب آن به زمین شبیه باز کردن دهان مشک باشد و به جای قطره قطره باریدن ، مثل خالی کردن آب مشک ببارد . این گونه بارش ها مدت زمانشان کم و خرابیشان فراوان است .
تیره تیره: به بارانی گفته می شود که قطع و وصل زیادی دارد چند لحظه می بارد . قطع می شود و باز هم می بارد . این نوع بارش معمولا با باد همراه هستند و رعد و برق فراوان دارند . فرق آن با پیشال پیشال در آن است که باران پیشال پیشال به آرامی می بارد ولی تیره تیره ، شدید است .
تیره ی پا خلو[6] : خَل در گویش محلی بنارآب شیرین به معنی کج است بنابراین تیره ی پا خلو به بارانی گفته می شود که به صورت مورب می بارد .
تـُپ درشتو: این باران بر خلاف باران نم و خرد است . معمولا قطرات بسیار درشتی دارد ولی دوام چندانی ندارد و اگر هم استمرار پیدا کند ، قطراتش کوچکتر و بارش آن سریع تر می شود . در بعضی وقت ها ، در ابتدای بارش باران که هنوز زمین خشک است ، باران تپ درشتو می بارد و در چنین شرایطی ، پهنی رطوبت ناشی از آن معلوم می کند که قطرات آن از حد معمول بزرگ تر است . معمولا این نوع باران ، پراکنده تر می بارد .
هفته بار : در این بارش ، نوع و یا میزان ملاک نیست بلکه مدت زمان آن مهم است و به بارانی گفته می شود که به مدت یک هفته بی وقفه ببارد . چنین باران هایی چون باعث نفوذ رطوبت در خانه های گلی می شدند ، گاه خسارت هایی نیز به روستاییان وارد می کردند.
نکته ی زیبایی که در باورهای مردم بنار وجود دارد این است که هر گاه باران در حال باریدن باشد و آفتاب نیز بتابد ، می گویند آفتاب دارد سرش را می شوید[7] .
[1]قرآن کریم سوره ی 21 آیه ی 31
[2] « ... میزان بارندگی و باد هایی که در فصول مختلف سال می وزد و میزان اختلاف دما ، بارندگی در این منطقه نیز مانند دیگر نقاط استان به صورت پراکنده و اتفاقی می باشد که ممکن است در یک سال خیلی خوب ببارد و به عکس ، سال بعد اصلا نبارد . » جزوه ی تحقیق سعید الهیاری در دوران راهنمایی . به نقل از حاج احمد الهیاری . به طور کلی « مقدار بارندگی در کرانه خلیج فارس اصولا خیلی کم و بنا بر سال ها متفاوت است . بارندگی در آنجا بی نظم و ترتیب بوده هنگام معین و مرتبی ندارد . بعضی اوقات کم بارندگی می شود ، گاه اتفاق می افتد هیچ نمی شود . گاه بیش از حد معمول می بارد . بعضی اوقات یکی دو مرتبه می بارد پس از آن هیچ نمی بارد . باران معمولا در آنجا با نهایت شدت می بارد ( در نقاط گرمسیر بنا به مقتضیات محیط باران بیشتر به صورت رگبار اغلب توام با رعد و برق بعضی اوقات صاعقه می بارد ( باران در برازجان بیشتر در اواسط پاییز و اوایل و اواسط زمستان می بارد . بارندگی در آنجا نظیر بارندگی مناطق حاره دارای قطرات درشت و رگبارهای تند و غالبا با رعد و برق شدید همراه است . ... » علیمراد فراشبندی . تاریخ و جغرافیای برازجان یا سنگر مجاهدین . صفحه ی 21 . « ... باران ، معمولا ، از نیمه ی اول پاییز شروع می شود . ( این باران معروف به باران فردهه یا آبان ماه است و مناسب برای کشت و زرع . ) . بارش باران ، به همان شیوه ی باریدن مناطق گرم و خشک است ، صدای رعد و برقش ( غُرتُراق ) وحشت به تن ها می اندازد ، باران برای لحظاتی شلاق کش و دم اسبی می آید تا جایی که ناودان ها ( نوگ ها ) صدایشان در می آید . آب در شیارها ، کرزها و پای نخل ها می دود و دیگر تمام ... دوامی ندارد . مثل سرحد نیست که دو ، سه روز آرام آرام و بی صدا ببارد تا جایی که بتوانی بی چتر زیرش قدم بزنی . ... » نصرالله احمدی . پشت بیدستان . صفحه ی 44
[3] ... و هم زمان برسند / یاس و بنفشه / « باران عید شور » و پرستو . منوچهر آتشی . اتفاق آخر . صفحه ی 72
[4] ضمنا در گویش دشتستانی به جای شست و شوی ، شست و شور به کار می رود : بشور و بپوش به جای بشوی و بپوش .منوچهر آتشی . اتفاق آخر . صفحه ی 72 پاورقی
[5] بازیار جوان/ اسب را بست/ آسمان را نگاه کرد/دست ها سایبان چشمان گفت:/ابر سنگینی! بارانش/همه شهره ست...»منوچهر آتشی.آواز خاک . صفحه 141
[6] باران اُریب می بارد / از ابرِ تن به خاک کشانده / ( یا « ابرِ ناف هشته به خاک » آنچنان که برزگر روستای ما می گفت ) منوچهر آتشی . ریشه های شب . صفحه ی 83 ....
[7]در گویش بنار ، منظور از آفتاب ، خورشید است .